Λειτουργική

Μετά την εισαγωγή στο μάθημα (πηγές/μεθοδολογία/σχέσεις με άλλους κλάδους της θεολογικής επιστήμης), το μάθημα αναλύει τη γένεση της χριστιανικής λατρείας, ακολούθως δε μελετά την εξέλιξη και τελική διαμόρφωση των βασικών πτυχών της χριστιανικής Λατρείας, με πρώτη τη Θ. Ευχαριστία και, ακολούθως τα υπόλοιπα Μυστήρια (Βάπτισμα, Χρίσμα, Μετάνοια, Γάμο, Ιερωσύνη και Ευχέλαιο). Παρόμοια μελέτη προβλέπεται για σημαντικές επιμέρους ακολουθίες (Εσπερινός/Όρθρος/ Ακολουθίες του νυχθημέρου/Επικήδειος ακολουθία/Ακολουθία της μοναστικής κουράς). Η ύλη του μαθήματος ολοκληρώνεται με την αναφορά σε θέματα Θεολογίας της Λατρείας και Εορτολογίας, καθώς και σε επιμέρους τελετουργικά θέματα.

Στόχοι Μαθήματος

Να αποκτήσουν (οι φοιτητές) τις απαραίτητες γνώσεις περί της γένεσης, εξέλιξης και τελικής διαμόρφωσης των διαφόρων πτυχών της χριστιανικής Λατρείας. (ενόψει και πιθανής διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στην οποία διδάσκεται το μάθημα της «Λειτουργικής»). Να αναπτυχθεί ένας γόνιμος προβληματισμός σχετικά με την έννοια της «παράδοσης» και της «εξέλιξης» στη Λατρεία της Εκκλησίας. Να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε οι φοιτητές να καταστούν ικανοί να διατυπώσουν προτάσεις για την επίλυση σύγχρονων προβλημάτων της χριστιανικής Λατρείας. Να συνειδητοποιήσουν (οι φοιτητές) την προτεραιότητα- για την εκκλησιαστική ζωή- των θεμάτων της χριστιανικής Λατρείας.

Προαπαιτούμενες Γνώσεις

Βασικές γνώσεις ορισμένων θεολογικών κλάδων (Bιβλική επιστήμη, Εκκλησιαστική Iστορία, Πατρολογία). Γνώσεις βιβλικής και λειτουργικής γλώσσας. Στοιχειώδης εμπειρία από συμμετοχή στη Λατρεία της Εκκλησίας.

Περιεχόμενα

Εισαγωγή: ορολογία/πηγές/σχέσεις με άλλους κλάδους της Θεολογίας/μεθοδολογία/ σημαντικοί εκπρόσωποι/επιστημονικές σειρές λειτουργικών μελετών/ελληνόγλωσση και ξενόγλωσση βιβλιογραφία. Γένεση και πρώτη εξέλιξη της χριστιανικής Λατρείας: σχέσεις εβραϊκής και χριστιανικής Λατρείας/Επιδράσεις και διαφοροποίηση. Γένεση και εξέλιξη της Θ. Ευχαριστίας: Μυστικός Δείπνος και Θ. Ευχαριστία/σημαντικές πηγές των πρώτων αιώνων περί της Θ. Ευχαριστίας/Η εξέλιξη των επιμέρους τμημάτων της Θ. Ευχαριστίας/Ο σύνδεσμος της Θ. Ευχαριστίας με το Βάπτισμα και τον Γάμο (σχεδιαγράμματα τέλεσης). Γένεση και εξέλιξη των Μυστηρίων του Βαπτίσματος, του Χρίσματος, του Γάμου, της Μετάνοιας, της Ιερωσύνης και του Ευχελαίου: οι βιβλικές ρίζες των Μυστηρίων/Οι βασικές πηγές των πρώτων αιώνων/Η τελική διαμόρφωση των ακολουθιών τους (σύντομη αναφορά στη χειρόγραφη παράδοση). Γένεση και εξέλιξη της επικηδείου ακολουθίας και των ακολουθιών του νυχθημέρου: αναφορά στις βιβλικές ρίζες της επικηδείου ακολουθίας/παρουσίαση των πηγών των πρώτων αιώνων περί της επικηδείου ακολουθίας/η τελική διαμόρφωση της ακολουθίας/αναλυτική αναφορά στις ακολουθίες του νυχθημέρου: Εσπερινός/Απόδειπνο/Μεσονυκτικό/Ώρες/Όρθρος. Βασικά θέματα θεολογίας της Λατρείας: Λατρεία και Εκκλησιολογία/Η έννοια του «μυστηρίου»/Λατρεία και εσχατολογία/Αλληγορισμός και Συμβολισμός στην ερμηνεία της Θ. Λειτουργίας. Εορτολογία: Γένεση των χριστιανικών εορτών/Το Πάσχα/Τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνεια/Η Ανάληψη και η Πεντηκοστή/Η Μεταμόρφωση/Οι Θεομητορικές εορτές/ Εορτές του Τιμίου Σταυρού και των Αγίων. Θέματα παράδοσης και εξέλιξης στη Λατρεία της Εκκλησίας: Η έννοια της λειτουργικής παράδοσης/Βασικοί σταθμοί και κριτήρια στην ανανέωση-εξέλιξη της Λατρείας. Τελετουργικά θέματα: Η «Τάξη» στη Λατρεία/Σύγχρονα τελετουργικά προβλήματα.