Αρχαιολογία του τοπίου: Θεωρητικές και Ερμηνευτικές Προσεγγίσεις

Aντικείμενο του μαθήματος είναι αφενός η παρουσίαση των κυριοτέρων εννοιών και μεθόδων που συγκροτούν το ερευνητικό πεδίο της λεγόμενης “αρχαιολογίας του τοπίου” και αφετέρου η συμβολή του πεδίου αυτού στην κατανόηση της Προϊστορίας του Αιγαίου. Το μάθημα χωρίζεται σε τρεις θεματικούς κύκλους. Ο πρώτος κύκλος εστιάζει στον ορισμό της έννοιας του τοπίου και στις επιμέρους θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις: παραδοσιακή εικονογραφία, διαδικαστική έρευνα επιφανείας, μεταδιαδικαστικές και γνωσιαρχικές ερμηνευτικές μέθοδοι, Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφόρησης και ανασύνθεση τοπίου. Ο δεύτερος κύκλος εξετάζει ενδεικτικά παραδείγματα από την Προϊστορία: παλαιολιθική και μεσολιθική χρήση σπηλαίων, νεολιθικές τούμπες και εκτεταμένοι οικισμοί, το πρωτοκυκλαδικό δίκτυο θαλασσίων επαφών, ταφικά μνημεία της Εποχής του Χαλκού στην Πελοπόννησο και την Κρήτη, μινωικά ιερά κορυφής, τοιχογραφίες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο. Ο τρίτος κύκλος εξετάζει το τοπίο ως πολιτιστικό αγαθό και σκιαγραφεί το θεσμικό πλαίσιο και τις πρακτικές προστασίας του.

Στόχοι Μαθήματος

Εξοικείωση με τις κυριότερες θεωρητικές σχολές της αρχαιολογικής επιστήμης Ανάπτυξη κατά το δυνατόν αυτόνομου θεωρητικού αρχαιολογικού λόγου Εξοικείωση με την έννοια του τοπίου Εξοικείωση με τις μεθόδους έρευνας του τοπίου Όξυνση της κριτικής ικανότητας αξιολόγησης διαφορετικών προσεγγίσεων στο ίδιο αντικείμενο έρευνας Εμβάθυνση στην Προϊστορική Αρχαιολογία του Αιγαίου Κατανόηση του επιστημολογικού υπόβαθρου της αρχαιολογικής έρευνας Οι εκπαιδευόμενοι στο τέλος του μαθήματος θα πρέπει να μπορούν να αναγνωρίζουν τις διαφορετικές προσεγγίσεις της έρευνας τοπίου και να μπορούν επίσης να συμμετάσχουν σε έρευνα πεδίου για το τοπίο

Προαπαιτούμενες Γνώσεις

Δεν υπάρχουν προαπαιτούμενα παρακολούθησης

Περιεχόμενα

Εισαγωγή (Διάλεξη 1) Το πρώτο μάθημα αφορά τον ορισμό της έννοιας του τοπίου και της αρχαιολογίας του τοπίου. Παρουσιάζονται επίσης οι πρώτες ερευνητικές προσπάθειες με αντικείμενο το τοπίο, κυρίως η περίοδος του 18ου και 190υ αιώνα και οι περιηγητές στην Ελλάδα,καθώς και οι τοπογραφικές έρευνες των παραδοσιακών αρχαιολόγων μέχρι και τη δεκαετία του 1960. Η διαμόρφωση της αρχαιολογίας του τοπίου (Διαλέξεις 2-6) Στην ενότητα αυτή παρουσιάζεται η θεωρητική και μεθοδολογική πρόοδος που συντελέστηκε στις δεκαετίες 1970-1990. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται αναφορά στη νέα ή διαδικαστική αρχαιολογία και το ενδιαφέρον της για διερεύνηση του παρελθόντος σε ευρεία γεωγραφική κλίμακα και τη διαχρονική προσαρμογή του ανθρώπου στο περιβάλλον του. Εξετάζονται οι συμβολές της περιβαλλοντικής αρχαιολογίας, των συστηματικών και εντατικών ερευνών επιφανείας, των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφόρησης και των τεχνικών Τηλεπισκόπησης και Διασκόπησης. Στη συνέχεια εξετάζεται η κριτική που άσκησαν οι μεταδιαδικαστικοί αρχαιολόγοι σε θεωρητικό επίπεδο ζητώντας την επικέντρωση στον τρόπο που οι άνθρωποι ερμηνεύουν παρά προσαρμόζονται στο τοπίο. Γίνεται ενδεικτική παρουσίαση ερευνών επιφανείας με επιρροή από τη μεταδιαδικαστική αρχαιολογία. Περιπτώσεις μελέτης τοπίου (Διαλέξεις 7-11) Στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται παραδείγματα μελέτης του τοπίου. Τα παραδείγματα καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της Προϊστορίας, από την Εποχή του Λίθου μέχρι και το τέλος της Εποχής του Χαλκού. Ενδεικτικά θέματα αποτελούν τα εξής: Η εξοικείωση των πρώιμων ανθρωπιδων με το περιβάλλον τους Από τις Παλαιολιθικές και Μεσολιθικές κοινότητες τροφοσυλλογής στη μόνιμη Νεολιθική εγκατάσταση Το θαλάσσιο τοπίο του νότιου Αιγαίου κατά την Πρώιμη Χαλκοκρατία Η νοηματοδότηση του τοπίου μέσω τελετουργιών στη Μινωική Κρήτη Η εξέλιξη της ανθρώπινης παρουσίας και κατοίκησης στη Νότια Αργολίδα Στα παραπάνω παραδείγματα δίνεται έμφαση στις διαφορετικές θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις του τοπίου. Διαχείριση και ανάδειξη του αρχαιολογικού τοπίου (Διαλέξεις 12-13) Στην ενότητα αυτή το τοπίο εξετάζεται ως πολιτιστική κληρονομία και αντικείμενο ανάδειξης και προβολής. εξετάζεται η Ευρωπαϊκή Συνθήκη για το τοπίο (Φλωρεντία 2002) και παρουσιάζονται ενδεικτικά παραδείγματα προβολής και διαχείρισης τοπίων από τη Βοιωτία, την Κέα και αλλού. Τέλος γίνεται αναφορά στις τρέχουσες εφαρμογές νέων τεχνολογιών οι οποίες μπορούν να συμβάλουν στην περαιτέρω προστασία και ανάδειξη του τοπίου.