Ειδικά Θέματα Δημογραφίας: Χωρικές Διαστάσεις Δημογραφικών Φαινομένων

Το μάθημα στοχεύει στην παροχή εξειδικευμένων γνώσεων στους φοιτητές που έχουν τις βασικές γνώσεις στη Δημογραφία και ενδιαφέρονται να προσεγγίσουν τα δημογραφικά φαινόμενα όχι μόνον σε εθνικό επίπεδο. Οι δημογραφικές εξελίξεις, η πορεία δηλαδή των τριών βασικών δημογραφικών συνιστωσών (γονιμότητα, θνησιμότητα, μετανάστευση) προσδιορίζουν τόσο την κατανομή του πληθυσμού στον χώρο, όσο και την “φυσιογνωμία” του, δηλαδή τα δομικά του χαρακτηριστικά (κατανομή κατά φύλο και ηλικία, κατά οικογενειακή κατάσταση κλπ.). Η πορεία των τριών αυτών βασικών δημογραφικών μεταβλητών δύναται να εξετασθεί τόσο σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, όσο και σε επίπεδο μικρότερων χωρικών ενοτήτων (Πόλη η Πολεοδομικό συγκρότημα και υπό-ενότητές του). Οι διαφοροποιημένες εξελίξεις τους οδηγούν συχνότατα σε σαφώς διαφοροποιημένα δημογραφικά προφίλ και συνολικά πληθυσμιακά μεγέθη στα πλαίσια του εθνικού χώρου, που απαιτούν αφενός μεν την “περιγραφή” τους, αφετέρου δε την εξέταση των επιπτώσεων τους, αναλόγως του πεδίου και της οπτικής γωνίας προσέγγισης. Διεθνώς, η ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης και των δημογραφικών τάσεων και προοπτικών, σε όποιο χωρικό επίπεδο, αποτελεί βασικό στοιχείο που λαμβάνεται υπόψη στην διαμόρφωση των χωρικών πολιτικών, του χωροταξικού (τομεακού η μη) και πολεοδομικού σχεδιασμού μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας, στην εθνική, περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη. Στη χώρα μας, αντιθέτως, οι δημογραφικές εξελίξεις και οι άμεσες επιπτώσεις τους μόλις πρόσφατα άρχισαν να μελετώνται, και συνήθως σε εθνικό μόνον επίπεδο. Οι χωρικές τους διαστάσεις ελάχιστα έχουν διερευνηθεί, η δε ανάλυση σε μικρότερα επίπεδα είναι ελλιπής έως ανύπαρκτη.

Στόχοι Μαθήματος

Έχοντας ολοκληρώσει επιτυχώς το μάθημα οι φοιτητές έχουν αποκτήσει εξειδικευμένες γνώσεις και δεξιότητες ανάλυσης των πληθυσμιακών και δημογραφικών δεδομένων σε «χαμηλές» χωρικές κλίμακες και έχουν πλέον την ικανότητα να τις χρησιμοποιήσουν ώστε να μελετήσουν τα δημογραφικά φαινόμενα σε βάθος λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του χώρου.

Προαπαιτούμενες Γνώσεις

Επιτυχής ολοκλήρωση του μαθήματος Δημογραφίας.

Περιεχόμενα

Στα πλαίσια του μαθήματος παρουσιάζεται αρχικά ένα περίγραμμα των δυνατών σχέσεων ανάμεσα στην δημογραφία και τα πεδία της χωροταξίας, πολεοδομίας και περιφερειακής ανάπτυξης. Ακολουθεί μια σύντομη αναδρομή στις βασικές μεθόδους και τεχνικές της δημογραφικής ανάλυσης με στόχο την εμπέδωση-εμβάθυνση των γνώσεων που έχουν αποκτηθεί στο προαπαιτούμενο υποχρεωτικό μάθημα «Δημογραφία». Εν συνεχεία παρουσιάζονται σε ένα πρώτο στάδιο οι κυριότερες προσπελάσιμες μέσω του διαδικτύου διεθνείς βάσεις πληθυσμιακών-δημογραφικών δεδομένων. Η παρουσίαση αυτή ακολουθείται από μια αναλυτικότατη κριτική παρουσίαση των πηγών και διαθέσιμων μεταπολεμικά δεδομένων στη χώρας μας (ως και των υφιστάμενων δικτυακών βάσεων) δίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στα προβλήματα που ανακύπτουν από την άκριτη χρήση τους για τις ανάγκες μιας χωρικής ανάλυσης. Σε ένα επόμενο στάδιο παρουσιάζονται οι βασικές τεχνικές για την ανάλυση των πληθυσμιακών-δημογραφικών δεδομένων σε μικρότερες της εθνικής κλίμακες και εκτίθενται αναλυτικά οι δημογραφικές εξελίξεις της χώρας μας σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Η έκθεση αυτή ακολουθείται από την παρουσίαση των τεχνικών των δημογραφικών προβολών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Εκτίθενται τα προαπαιτούμενα, οι υποθέσεις, οι μέθοδοι και τεχνικές, οι δυνατότητες, τα όρια των δημογραφικών προβολών και η χρησιμότητα τους στον  σχεδιασμό. Τέλος, λαμβάνοντας υπόψη τα ενδιαφέροντα και τα “εφόδια” των φοιτητών που το παρακολουθούν, επιλέγονται συγκεκριμένες περιπτώσεις η μελέτη των οποίων  επιχειρείται σε βάθος. Οι εργασίες αυτή εκπονούνται κατά την διάρκεια του εξαμήνου με την επίβλεψη και βοήθεια των διδασκόντων και διορθώνονται-σχολιάζονται στο μάθημα.