Μικροοικονομική Θεωρία ΙΙΙ

Πρόκειται για την τρίτη ενότητα στη σειρά των μαθημάτων της Μικροοικονομικής Θεωρίας που διδάσκονται στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές την έννοια της γενικής ισορροπίας στις αγορές των αγαθών και υπηρεσιών μιας οικονομίας, η οποία λειτουργεί υπό καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού. Χρησιμοποιώντας ένα απλό υπόδειγμα ανταλλαγής, παρουσιάζεται πως η ύπαρξη τέλειου ανταγωνισμού οδηγεί στην αποτελεσματική προσφορά και κατανομή των παραγωγικών συντελεστών που διαθέτει η οικονομία μεταξύ των εναλλακτικών τους χρήσεων, καθώς και στην αποτελεσματική διανομή των αγαθών και υπηρεσιών που παράγει μεταξύ των μελών της. Επίσης, παρουσιάζεται πως ο μηχανισμός των τιμών, μέσα από την ύπαρξη τέλειου ανταγωνισμού στις αγορές των εισροών και των εκροών, διασφαλίζει την επίτευξη της αποτελεσματικής κατά Pareto ισορροπίας στην οικονομία. Κατά την διάρκεια του μαθήματος, αναλύονται επίσης οι δύο βασικοί λόγοι που το σύστημα της ελεύθερης αγοράς αποτυγχάνει να επιτύχει την αποτελεσματική κατά Pareto ισορροπία. Συγκεκριμένα, παρουσιάζεται πώς η ύπαρξη εξωτερικών επιδράσεων στην παραγωγή και κατανάλωση των αγαθών παραβιάζει τις κατά Pareto συνθήκες αποτελεσματικής ισορροπίας και αναλύονται οι πιο σημαντικοί θεωρητικοί τρόποι εσωτερίκευσης τους μέσα στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς. Στην συνέχεια παρουσιάζεται πώς η κατανάλωση μη-ανταγωνιστικών αγαθών (δημόσια αγαθά) επηρεάζει την αποτελεσματική προσφορά των αγαθών και υπηρεσιών μιας οικονομίας και αναλύονται οι εναλλακτικοί τρόποι χρηματοδότησης και παροχής τους σε καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού. Το μάθημα ολοκληρώνεται δικαιολογώντας την κρατική παρέμβαση στο σύστημα της ελεύθερης αγοράς, προκειμένου η οικονομία να επιτύχει την αποτελεσματική γενική ισορροπία στις αγορές των αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν και καταναλώνουν τα μέλη της (καταναλωτές και παραγωγοί). Η έννοια της κοινωνικής ευημερίας και τα κριτήρια κοινωνικής επιλογής και κατανομής της μεταξύ των μελών μιας οικονομίας παρουσιάζονται αναλυτικά εισάγοντας την συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας καθώς και των εναλλακτικών θεωρητικών της προσεγγίσεων. Τέλος, παρουσιάζεται το πως μεταβάλλεται η γενική ισορροπία υπό καθεστώς αβεβαιότητας ή ύπαρξης ατελών αγορών για τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγονται.

Στόχοι Μαθήματος

Στόχος του μαθήματος είναι να κατανοήσουν οι φοιτητές την έννοια της γενικής ισορροπίας στις αγορές των αγαθών και υπηρεσιών μιας οικονομίας, η οποία λειτουργεί υπό καθεστώς τέλειου ανταγωνισμού.

Προαπαιτούμενες Γνώσεις

Για την παρακολούθηση του μαθήματος είναι απαραίτητη η εξοικείωση με την οικονομική ανάλυση και ειδικότερα με τη θεωρία βελτιστοποίησης υπό περιορισμούς. Επίσης, απαιτείται σε ικανοποιητικό βαθμό, η κατανόηση του περιεχομένου των δύο πρώτων μαθημάτων της σειράς της Μικροοικονομικής Θεωρίας, ΜΙΚΟ101 και ΜΙΚΟ102. Συγκεκριμένα, είναι απαραίτητο ο φοιτητής να έχει κατανοήσει την αριστοποιητική συμπεριφορά παραγωγών και καταναλωτών καθώς και την αγοραία ισορροπία των αγαθών και υπηρεσιών. Τέλος, βασικά στοιχεία της θεωρίας πιθανοτήτων είναι απαραίτητα για την κατανοήση της αριστοποίησης υπό καθεστώς αβεβαιότητας.

Περιεχόμενα

Ενότητα 1: Αποτελεσματικότητα του Ανταγωνιστικού Υποδείγματος 1.1. Αποτελεσματική Προσφορά και Χρήση των Παραγωγικών Συντελεστών Περιεχόμενα Διάλεξης: Αποτελεσματικότητα και κριτήρια κοινωνικής ευημερίας. Τα κριτήρια των Pareto, Kaldo, Hick, Scitovski και Little. Η έννοια της υποθετικής αποζημιώσεως και δωροδοκίας. Αποτελεσματική προσφορά των παραγωγικών συντελεστών από τα μέλη της οικονομίας. Η ανάπαυση ως κανονικό αγαθό και η προσφορά εργασίας από τους καταναλωτές. Το υπόδειγμα της ανταλλαγής και η αποτελεσματική κατανομή των παραγωγικών συντελεστών μεταξύ των εναλλακτικών παραγωγικών δραστηριοτήτων της οικονομίας. Η καμπύλη άριστων κατά Pareto σημείων κατανομής (contract curve) των παραγωγικών συντελεστών. Ένταση στη χρήση των παραγωγικών συντελεστών και το θεώρημα των Stopler-Samuleson. Βιβλιογραφία : Nicholson, Κεφ. 12 και 16; Varian, Κεφ. 26 και 30; 1.2. Αποτελεσματική Παραγωγή και Διανομή των Αγαθών Περιεχόμενα Διάλεξης: Η καμπύλη άριστων κατά Pareto σημείων κατανομής στο χώρο των εκροών. Η καμπύλη μετασχηματισμού ή παραγωγικών δυνατοτήτων (transformation curve) και ο οριακός λόγος μετασχηματισμού. Κοιλότητα της καμπύλης μετασχηματισμού. Μεγιστοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων και η σημασία της παραγωγικής τεχνολογίας. Αποτελεσματικότητα στην παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών στην οικονομία. Τιμές των αγαθών και επίτευξη της αποτελεσματικής ισορροπίας. Το υπόδειγμα της ανταλλαγής και η αποτελεσματική διανομή και κατανάλωση των αγαθών και υπηρεσιών. Η καμπύλη άριστων κατά Pareto σημείων διανομής των αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ των καταναλωτών. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 12; Varian, Κεφ. 30 και 31; 1.3. Αγοραίες Τιμές και Γενική Ισορροπία Περιεχόμενα Διάλεξης: Γενική ισορροπία στην παραγωγή και διανομή των αγαθών και υπηρεσιών της οικονομίας. Γενίκευση των κατά Pareto συνθηκών αριστοποίησης. Aγοραία ισορροπία και αποτελεσματικότητα του ανταγωνιστικού υποδείγματος. Ο μηχανισμός των τιμών και ο ρόλος τους στην επίτευξη της κατά Pareto αριστοποίησης. Συναρτήσεις υπερβάλλουσας ζήτησης (excess demand functions) για κανονικά και ελεύθερα αγαθά. Προσδιορισμός των τιμών ισορροπίας και ο νόμος του Walras. Ύπαρξη των τιμών ισορροπίας σε μια ανταγωνιστική οικονομία. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 10 και 12; Varian, Κεφ. 16; Ενότητα 2: Εξωτερικές Επιδράσεις 2.1. Αποτελεσματικότητα και Εξωτερικές Επιδράσεις Περιεχόμενα Διάλεξης: Ορισμοί και παραδείγματα εξωτερικών επιδράσεων (externalities). Αναποτελεσματικότητα του ανταγωνιστικού υποδείγματος από την ύπαρξη των εξωτερικών επιδράσεων. Θετικές και αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην κατανάλωση των αγαθών και υπηρεσιών. Κατά Pareto συνθήκες αποτελεσματικής ισορροπίας και ανάλυση των επιπτώσεων στην κοινωνική ευημερία. Θετικές και αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών. Μεικτές εξωτερικές επιδράσεις στην παραγωγή και κατανάλωση των αγαθών και υπηρεσιών. Κατά Pareto συνθήκες αποτελεσματικής ισορροπίας και ανάλυση των επιπτώσεων στην κοινωνική ευημερία. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 33; 2.2. Εσωτερίκευση των Εξωτερικών Επιδράσεων Περιεχόμενα Διάλεξης: Θεσμική παρέμβαση. Περιβαλλοντικά τέλη (fees) και πρότυπα (standards) ως μέσα εσωτερίκευσης των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων στο περιβάλλον από τη βιομηχανική παραγωγή. Η λύση του Pigou. Φορολόγηση ή επιδότηση των παραγωγικών συντελεστών που προκαλούν την αρνητική εξωτερική επιβάρυνση. Φορολόγηση του παραγόμενου προϊόντος. Δικαιώματα ιδιοκτησίας και η προσέγγιση του Coase. Αμεση διαπραγμάτευση και αποτελεσματική ισορροπία. Διαπραγμάτευση κατά Coase και διανομή του εισοδήματος. Σύγκριση των διαφορετικών προσεγγίσεων στο πρόβλημα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 33; 2.3. Πρακτικά Προβλήματα Εξωτερικών Επιδράσεων Συμβατική διαχείριση απορριμάτων και ανακύκλωση πρώτων υλών. Ιδιωτικό και κοινωνικό κόστος συμβατικής διαχείρισης των απορριμάτων. Αποτελεσματικό επίπεδο ανακύκλωσης πρώτων υλών. Η συμβολαιακή γεωργία ως πρακτική εφαρμογή του θεωρήματος του Coase. Αμεση διαπραγμάτευση ακτήμονα-γεωργών και επίτευξη της αποτελεσματικής ισορροπίας. Κοινοί παραγωγικοί πόροι και αποτελεσματικότητα. Η σημασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην επίτευξη των κατά Pareto συνθηκών αριστοποίησης. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 34; Ενότητα 3: Δημόσια Αγαθά 3.1. Ορισμοί και Αποτελεσματική Ισορροπία των Δημόσιων Αγαθών Περιεχόμενα Διάλεξης: Ορισμός των δημόσιων αγαθών (public goods) σύμφωνα με τον Samuelson. Ανταγωνιστικότητα στην κατανάλωση και συλλογικά καταναλισκόμενα αγαθά. Διάκριση των αγαθών σύμφωνα με τους Musgrave και Buchanan. Μη-διαιρετότητα των αγαθών και το μέγεθος της σχετικής κοινωνίας. Μερική ισορροπία στην παραγωγή και κατανάλωση των δημόσιων αγαθών σύμφωνα με τονLindhal. ΚατάPareto αριστοποίηση και η λύση του Lindhal. Εξαρτώμενες προτιμήσεις και η προσέγγιση τουBuchanan. Γενική ισορροπία στην παραγωγή και κατανάλωση των δημόσιων αγαθών. Η προσέγγιση τουSamuelson και οι κατά Pareto συνθήκες αριστοποίησης. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 35; 3.2. Αναποτελεσματικότητα στην Προσφορά των Δημόσιων Αγαθών Περιεχόμενα Διάλεξης: Εθελοντική παροχή των δημόσιων αγαθών. Μη-αποκλεισμός από την κατανάλωση και το πρόβλημα του λαθρεπιβάτη (free-rider problem). Ισορροπία κατά Nash στην εθελοντική παροχή των δημόσιων αγαθών. Επικερδής αποκάλυψη των καταναλωτικών προτιμήσεων για τα δημόσια αγαθά. Το μέγεθος της σχετικής κοινωνίας και ευημεριακές επιπτώσεις. Δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και διανομή των δημόσιων αγαθών. Η επιστημονική, καλλιτεχνική και πνευματική δημιουργία ως δημόσιο αγαθό. Η αγορά των κινηματογραφικών ταινιών και τα κανάλια διανομής και αναπαραγωγής τους. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 35; 3.3 Χρηματοδότηση και Προσφορά των Δημόσιων Αγαθών Περιεχόμενα Διάλεξης: Εκούσια οργάνωση των καταναλωτών σε λέσχες ή ομάδες ως μηχανισμός αποκάλυψης των καταναλωτικών προτιμήσεων για τα δημόσια αγαθά (club goods). Άριστο μέγεθος της λέσχης και ύψος συνδρομής. Ο μηχανισμός του φόρου Clarke και αποκάλυψη των καταναλωτικών προτιμήσεων. Το μέγεθος της σχετικής κοινωνίας και το άριστο ύψος φορολόγησης. Διοργάνωση λοτταρίας για τη χρηματοδότηση των δημόσιων αγαθών. Η περίπτωση κατασκευής ενός πάρκου αναψυχής από μια τοπική κοινωνία. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 20; Varian, Κεφ. 29 και 35; Ενότητα 4: Οικονομική της Ευημερίας 4.1. Κρατική Παρέμβαση και Κοινωνική Επιλογή Περιεχόμενα Διάλεξης: Μη-ουδετερότητα των φόρων και επιδοτήσεων. Στρέβλωση των σχετικών τιμών των αγαθών. Η ανάλυση του Hotelling και ο φόρος εισοδήματος. Θεωρία της δεύτερης άριστης λύσης (second-best). Υποκατάστατες αγορές και δεύτερη άριστη λύση. Καμπύλη δυνατοτήτων χρησιμότητας και κοινωνική επιλογή διαμέσου ψηφοφορίας. Το θεώρημα της αδυναμίας του Arrow (Arrow's impossibility theorem). Η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας του Samuelson στον χώρο των χρησιμοτήτων και συνεπής κοινωνική ταξινόμηση. Τελική ισορροπία του ιδιωτικο-οικονομικού τομέα. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 11 και 21; Varian, Κεφ. 32; 4.2. Συναρτήσεις Κοινωνικής Ευημερίας Περιεχόμενα Διάλεξης: Η ατομικιστική (utilitarian) και σταθμισμένη (egalitarian) συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας. Το κριτήριο της ισότητας και η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας του Rawls. Κοινωνική επιλογή σε καθεστώς αβεβαιότητας και το κριτήριο της ισότητας. Η καμπύλες κοινωνικής αδιαφορίας του Scitovski. Η συνάρτηση κοινωνικής ευημερίας στον χώρο των αγαθών και η προσέγγιση του Bergson. Γενική ισορροπία με την χρήση των καμπυλών κοινωνικής αδιαφορίας του Bergson. Βιβλιογραφία: Nicholson, Κεφ. 21; Varian, Κεφ. 32;