Μετασχηματισμοί Αστικού Χώρου

Το μάθημα επικεντρώνεται στην αναγνώριση της μορφολογίας και των σταδίων μετασχηματισμού του αστικού ιστού. Εξετάζονται διαδοχικά: Οργανικοί και Γραμμικοί ιστοί, πολεοδομία του νεοκλασικισμού, του μοντερνισμού, οι μεταπολεμικές «οικιστικές ενότητες», η αμφισβήτηση του μοντερνισμού, η μεταβιομηχανική πόλη, τα νέα αστικά τοπία. Αναφορά σε ρυθμιστικά/γενικά πολεοδομικά σχέδια, πολεοδομικές μελέτες, ενεργό πολεοδομία, αστικό αναδασμό, διατηρητέους οικισμούς, αναπλάσεις. Αναπτύσσονται οι βασικές έννοιες του πολεοδομικού δικαίου και εξέλιξη της πολεοδομικής νομοθεσίας στην Ελλάδα, οι πολεοδομικές παράμετροι (οικιστική πυκνότητα, συντελεστής δόμησης, δείκτης πυκνοκατοίκησης). Οι πόλεις του μέλλοντος. Παραδείγματα.

Στόχοι Μαθήματος

Οι φοιτητές/τριες εξοικειώνται με διάφορες θεωρίες της πόλης και των βασικών τεχνικών αναγνώρισης και ανάλυσης του αστικού περιβάλλοντος. Επίσης εξασκούνται στην αναλυτική παρατήρηση της αστικής μορφολογίας σε μικρές και μεγάλες πόλεις, τον εντοπισμό των μεταλλαγών, τον γιγαντισμό και την σμίκρυνση, την επίδραση των μεγάλων έργων κ.λπ. Οι μαθησιακοί στόχοι περιλαμβάνουν την ικανότητα να αντιμετωπίζουν θέματα αναπλάσεων και επεκτάσεων και να αποτυπώνουν σχεδιαστικά τις ιδέες τους, αξιοποιώντας και γνώσεις από τα υπόλοιπα μαθήματα του προγράμματος σπουδών. Το θεωρητικό μέρος του μαθήματος συμπληρώνει το ομότιτλο εργαστήριο, το οποίο στοχεύει να εξειδικεύσει την θεωρητική γνώση σ’ ένα συνεκτικό σχέδιο εφαρμογής (case study).

Προαπαιτούμενες Γνώσεις

ΟΧΙ

Περιεχόμενα

ΜΑΘΗΜΑ 1 Εισαγωγικές έννοιες. Αστικός και εξωαστικός χώρος. Αστικός ιστός (urban fabric, urban tissue). Οικισμός και πόλη. Δρόμος, πλατεία, οικοδομική νησίδα. Συνοπτική περιγραφή των ενοτήτων του μαθήματος.   ΜΑΘΗΜΑ 2 Οργανικοί Ιστοί σε δύο περιπτώσεις. Οργανική ανάπτυξη οικισμών και ο σταδιακός (χωρίς προκαθορισμένους κανόνες και χωρικό σχεδιασμό) μετασχηματισμός τους σε πόλεις. Σχεδιασμένες νέες πόλεις χωρίς γραμμικό ιστό. Οργανικοί Ιστοί σε διάφορες ιστορικές περιόδους: στους προϊστορικούς χρόνους (Μεσοποταμία, Ελλάδα), αρχαϊκή περίοδο (Ελλάδα), μεσαίωνα (Ευρώπη), οθωμανική περίοδο (Βαλκάνια), αραβική περίοδο (νοτιοδυτική Ευρώπη), προαστειακές κηπουπόλεις (20ος αι.). Οι Οργανικοί Ιστοί, αν και πολύπλοκοι, εμφανίζουν σταθερούς πυρήνες: πλατείες (bazaars), ακρόπολη, ανάκτορα.   ΜΑΘΗΜΑ 3 Γραμμικοί Ιστοί: συνθέτει ένα γεωμετρικό κανονικό πλέγμα οριζοντίων και καθέτων αξόνων (δρόμων). Γραμμικοί Ιστοί ως φαινόμενο όλων των ιστορικών περιόδων (από τους προϊστορικούς χρόνους ως σήμερα). Γραμμικοί Ιστοί ως προϊόντα χωρικού σχεδιαμού. Ιπποδάμειες πόλεις, (Μίλητος, Πριήνη, Πειραιάς, Πέργαμος, Όλυνθος, Δημητριάδα, Αντιόχεια κ.λπ). Ρωμαϊκή πολεοδομία και μνημειοποίηση των δρόμων, μεσαιωνικές τειχισμένες πόλεις, Ιδανικές Νέες Πόλεις (Αναγέννηση), πολεοδομία Baroque 17ος-18ος αι (ακτινωτοί άξονες, γιγαντιαία κλίμακα, συμμετρία). Νέες πόλεις στην Αμερική. Ουτοπική πολεοδομία (Claude Ledoux), ναπολεόντειες πόλεις. Πολεοδομία του νεοκλασικισμού. Επεμβάσεις του Haussmann στο Παρίσι, το κίνημα Beautiful City. H ιδέα της οικιστικής ενότητας (Radburn NY-1929). Προαστειακές κηπουπόλεις/Garden Cities of Tomorrow (1902). Camillo Sitte.   ΜΑΘΗΜΑ 4 Πολεοδομία του μοντερνισμού (ή λειτουργική πολεοδομία). Η ιδέα της γραμμικής πόλης/Cite Industrielle (Tony Garnier). Τα πρώτα κείμενα/Ville Contemporaine (Le Corbusier). Η κυριαρχία του αυτοκινήτου. Tα superblocks. Η Χάρτα των Αθηνών. Διαχωρισμός χρήσεων γης. Zoning.   ΜΑΘΗΜΑ 5 Η νεότερη ελληνική πολεοδομία. H πολεοδομία κατά την περίοδο του Καποδίστρια (1828-31). Πολεοδομικά σχέδια κατά την περίοδο του Οθωνα (1833-1862) και μετά. Ο σχεδιασμός της Αθήνας (Κλεάνθης, Shaubert). Ο επανασχεδιασμός της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917. Η Υπηρεσία Ανοικοδόμησης Ανατολικής Μακεδονίας. Προσφυγικοί Συνοικισμοί. Τα μεσοπολεμικά προάστεια της Αθήνας. Η κατοχή. Η ανασυγκρότηση και ο Κ. Δοξιάδης. Το πρόγραμμα του ΟΕΚ. Ανάπτυξη του τουρισμού. Η διατήρηση της Πλάκας και των παραδοσιακών οικισμών. Προγράμματα Οργανωμένης Δόμησης. Σύνοψη-σύγκριση με Ευρώπη, προοπτικές.   ΜΑΘΗΜΑ 6 Η πολεοδομία του μοντερνισμού μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το παράδειγμα της Brazilia. O Νέες Πόλεις (New Towns) στην Αγγλία. Σχεδιασμένες προαστειακές επεκτάσεις (Σουηδία), grandes ensemples (Γαλλία), Urban Sprawl. Ανοικοδόμηση στο αναπτυσσόμενο κόσμο. Αμφισβήτηση των συμβατικών οικιστικών μονάδων: ΤΕΑΜ 10, Chr. Alexander.. Το πολεοδομικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στα μεγάλα προγράμματα αναπλάσεων. Αναζωογόνηση (regeneration) των αστικών κέντρων. Αστικός γαλαξίας..   ΜΑΘΗΜΑ 7 Μετανεωτερική πολεοδομία. Η κατάρρευση των καθολικών οραμάτων. Νέα κρίσιμα ζητήματα αστικού σχεδιασμού. Αντιληπτικές θεωρίες για την οργάνωση του χώρου. Η συνύπαρξη και αλληλεπίδραση παλιού και νέου. Ανάμιξη χρήσεων και πολλαπλών μοντέλων κίνησης. Επιστροφή στην τοπικότητα. New Urbanism: η ιδέα ενός νέου τύπου οργανικού σχεδιασμού. Συμμετοχικός σχεδιασμός, Compact City (περιβαλλοντικά βιώσιμη πόλη), Smart/Intelligent City, απόδραση από τον αστικό χώρο, α-χωρική κοινωνία.   ΜΑΘΗΜΑ 8 Πολεοδομική Νομοθεσία στη νεότερη Ελλάδα. Τα πρώτα νομοθετήματα (1835-1867). Το πρώτο συστηματικό νομοθέτημα (Ν. 10-8-1923). Οι νόμοι 374/1929, 947/1979, 1337/1983, 2508/1997. Κανονιστική και Επεμβατική Νομοθεσία, Πολεοδομικά εργαλεία: ΖΕΠ, ΖΑΑ, ΖΟΕ, ΖΕΕ, ΖΕΚ. Πολεοδομικοί παράμετροι: οικιστική πυκνότητα, συντελεστής δόμησης, δείκτης πυκνοκατοίκησης.   ΜΑΘΗΜΑ 9 Ανοικτοί χώροι στην πόλη. Πάρκα, κήποι, πλατείες. Τυπολογίες. Αρχιτεκτονική Τοπίου. Το κίνημα των πάρκων. Διάσημα πάρκα. Central Park (NY), Parc Citroen, Parc la Vilette, de Bercy (Paris). Εθνικός κήπος (Αθήνα). Τυπολογίες ελληνικών πλατειών. Μ.Ο αστικού πράσινου σε διάφορες ευρωπαϊκές και ελληνικές πόλεις. Ανάλυση εφαρμογών όπως το Αττικό Πράσινο. Σύγχρονες τάσεις.   ΜΑΘΗΜΑ 10 Χωρικά μοντέλα και τυπολογίες ακαδημαϊκών campus. Παραδείγματα από την ελληνική εμπειρία: ρυθμιστικά σχέδια, διάχυτη αστική χωροθέτηση, περιχαρακωμένο μοντέλο. Ο ρόλος του σχεδιασμού. Τεχνολογικά, επιστημονικά ή ερευνητικά campus. Θεματικά πάρκα αναψυχής.   ΜΑΘΗΜΑ 11 Αναπλάσεις αστικών κενών (urban void): η ανάκτηση εγκαταλειμμένων περιοχών (ανενεργοί βιομηχανικοί χώροι, στρατόπεδα, παλιά λιμάνια, αεροδρόμια, σιδηροδρομικοί σταθμοί). Παραδείγματα: Ελληνικό, Τσαλαπάτα (Βόλος). Αναπλάσεις ιστορικών κέντρων και ένταξη νέων χρήσεων, κυρίως πολιτιστικές και τριτογενείς. Παραδείγματα:   Potsdamen Platz, Museum Island (Berlin), Museum Quarter (Vienna). Ανάληψη μεγάλων διοργανώσεων από τις πόλεις: Ολυμπιακοί Αγώνες, ΕΧPO. Ανάκτηση παραθαλασσίων μετώπων. Παραδείγματα: Φαληρικό Δέλτα, Παραλία Θεσσαλονίκης, Λεμεσσού, Bilbao, Valenthia.   ΜΑΘΗΜΑ 12 Νέα Αστικά Τοπία. Η δημιουργία νέου δημόσιου χώρου στο εσωτερικό πολυλειτουργικών χώρων, όπως σταθμών, αεροδρομίων, εμπορικών κέντρων. Παραδείγματα: EuraLille, JFK, Frankfurt Airports. Νέες κεντρικές αστικότητες: Athens, Cosmos Mall. Πόλη και παγκοσμιοποίηση. Global City. πόλη και όρια, πόλη και λογοτεχνία, πόλη και κινηματογράφος.